GENEZA RADIKALNOG FEMINIZMA

Komplementaristički odgovor na radikalni feminizam (4)

GENEZA RADIKALNOG FEMINIZMA

Feministička ideologija je prodrla u sve sfere javnog i privatnog života. Ne živimo u doba liberalnog feminizma – feminizma koji zahteva ravnopravnost žena sa muškarcima, već u doba radikalnog feminizma koji zahteva privilegovan položaj žena. Cilj radikalnog feminizma jeste da se u nekim sferama društveno-političkog i društveno-ekonomskog života izrši paritetna zastupljenost žena i muškaraca. Praktično, taj zahtev je doveo do toga da zakonodavstvo sistematski daje privilegije ženama.

1. Vladavina radikalnog feminizma

Danas u Srbiji postoji više političkih tela za „rodnu ravnopravnost”. To su: „Uprava za rodnu ravnopravnost” Ministarstva rada i socijalne politike Republike Srbije, „Odbor za ravnopravnost polova” Skupštine Republike Srbije, „Savet za ravnopravnost polova” Vlade Republike Srbije, „Sekretarijat za rad, zapošljavanje i ravnopravnost polova” AP Vojvodine, „Odbor za ravnopravnost polova” Skupštine AP Vojvodine i „Zavod za ravnopravnost polova” AP Vojvodine. Agendu radikalnog feminizma sprovode republički i pokrajinski ombudsmani – zaštitnici građana. Republički Zaštitnik građana Saša Janković usrdno se bori za prava žena. Praktičnio je i funkcija Zaštitnika građana postala punkt za širenje radikalnog feminizma.

Pored ovih državnih tela, postoje i mnoge druge feminističke organizacije u nevladinom sektoru (NVO). Čak i one nevladine organizacije koje nisu izričito feminističke uglavnom su pod njegovim uticajem. Sve u svemu, celokupna srpska politička elita sprovodi agendu radikalnog feminizma. Brojne organizacije smatraju sebe odgovornim za promovisanje ravnopravnosti polova. Da je to tako, to bi bilo O.K. Ali, one zapravo ne promovišu ravnopravnost polova, nego privilegovanost žena. Kako je do toga došlo?

 

2. Socijalistička „rodna ravnopravnost”

U Srbiji su žene stekle ravnopravnost sa muškarcima Ustavom FNRJ donesenim 31. januara 1946. Svi naredni ustavi proklamovali su ravnopravnost žena i muškaraca. Sa aspekta prava, ravnopravnost polova je postignuta pre više od 60 godina. Ako niste stariji od 80 godina, vi ne možete da se sećate perioda kada je postojala neravnopravnost žena sa muškarcima. Tela koja se nominalno bave ravnopravnošću polova bave se poslom završenim davno pre nego što su se njihovi promoteri i rodili.

Ono za šta se mnogobrojni sekretarijati za ravnopravnost polova zaista zalažu jeste „rodna” ravnomernost. Razlika je semantički i pravno suptilna, ali suštinski velika.

Ti sekretarijati spremno ističu da su žene u periodu posle Drugog svetskog rata, i pored proklamovane ravnopravnosti, u nekim društveno-političkim i društveno-ekonomskim segmentima bile u drugorazrednom položaju. To je tačno, ali razlog za to nije pravna neravnopravnost nego – najvećim delom – fizičko-biološka i psiho-mentalna različitost polova, tj. nespremnost žena da se bave određenim zanimanjima.

Socijalizam je bio emancipatorski pokret. On se zalagao za „rodnu” (tada se govorilo polnu), socijalnu (tada se govorilo klasnu) i nacionalnu ravnopravnost. Te su se ravnopravnosti – verovatno – mogle ostvariti samo pod uslovima diktature. U prirodnom stanju, polovi, klase i nacije žive u sukobu. Što je dobro za jedan pol, nije dobro za drugi; što je dobro za jednu klasu, nije dobro za drugu: što je dobro za jednu naciju, nije dobro za drugu. Proleterska diktatura nije bila ništa drugo nego pokušaj da se sukobi među tim zavađenim grupama izglade. Socijalizam je zagovarao egalitarizam − ideologiju koja za svoj ideal ima svet bez polne, klasne i nacionalne borbe. Komunistička diktatura je bila pokušaj da se prirodni društveni sukobi naređenjima od vrha vlasti ublaže i čak eliminišu. Komunisti su težili − svedeno na svoju antropološku suštinu – ostvarenju ranohrišćanskih ideala. I rano hrišćanstvo je zagovaralo egalitarizam.

 

3. Demokratske sociokulturne diskriminacije

Sa uvođenjem demokratije izronili su svi društveni sukobi: polni, klasni, verski, nacionalni i ini. Pojavile su se razne sociokulturne diskriminacije: seksizam (sexism), klasizam (classism), konfesizam (confessism), nacionalizam (nationalism), ejdžizam (ageism), urbizam (urbism), fakultizam (facultism), heltizam (healthism), hajtizam (heightism) i bjutizam (beautism). Oni podrazumevaju diskriminaciju na osnovu: pola, ekonomskog stanja, veroispovesti, nacionalnosti, starosti, mesta stanovanja, obrazovanja, zdravstvenog stanja, visine i lepote. Naravno, razlike među ljudima su prirodne. U tom smislu, i „diskriminacija” među ljudima je prirodna pojava. Ali te sukobe društvo svesnom politikom može ili da podstiče ili da ublažava. U socijalizmu su se negovale vrednosti društvene pravde i solidarnosti. U „divljem” kapitalizmu caruje borba za opstanak u kojoj je bližnji takmac, a ne saradnik. Društvena patologija savremenog srpskog društva posledica je antropološke filozofije po kojoj je čovek čoveku vuk. U savremenom „liberalnom” kapitalizmu vlada „rat svih protiv svih” (Hobs). Ali nijedno društvo ne može dugo da trpi unutrašnje sukobe. Otuda proizilaze pokreti za njihovo ublažavanje. To su koreni savremnog srpskog feminizma, sindikalizma, ekumenizma i internacionalizma. Savremeni emancipatorski pokreti su posledica prirodne konfliktnosti demokratije.

 

4. Institucionalni razvoj feminizama u Srbiji

U današnjoj Srbiji vladajuća ideologija je radikalni feminizam. Nju podupiru zvanični organi za rodnu „ravnopravnost”, službe za zapošljavanje i ina državna tela. Tu idelogiju podupiru i mnogobrojna feministička udruženja iz nevladinog sektora (NVO). Kako je do toga došlo? Kako smo od tradicionalnog, patrijarhalnog društva postali društvo u kome je radikalni feminizam vladajuća ideologija?

U socijalističkoj Jugoslaviji nije postojalo nijedno feminističko udruženje izvan kontrole vlade. Ženske interese je branio Antifašistički front žena (AFŽ), osnovan tokom Drugog svetskog rata (6. decembra 1942). Godine 1953. formalno je prestao s radom. Faktički je nastavio da deluje u okviru Socijalističkog saveza radnog naroda Jugoslavije (SSRNJ) kao Savez ženskih društava Jugoslavije. Godine 1961. formirana je Konferencija za društvenu aktivnost žena. U biti, nije postojala potreba za nezavisnim feminističkim pokretom, jer je polnu ravnopravnost garantovao Ustav koga podržava diktatura KPJ/SKJ. Ipak, neke obrazovane žene su samoinicijativno pokrenule „žensko pitanje”.

Moderni srpski feminizam započet je sredinom sedamdesetih godina XX veka. Kamen međaš predstavljaju feministička predavanja u Studentskom kulturnom centru u Beogradu započeta 9. aprila 1975. Ove tribine su vremenom zamrle, ali mnoge feministkinje koje su na ovim tribinama učestvovale nastavile su da rade na različitim feminističkim projektima. Pojavljivali su se mnogi feministički tekstovi u štampi (Duga, Omladinske novine, Polet, Svet, Dvoje, Start, Svijet, Danas, NIN), tematski brojevi o feminizmu u nedeljnim novinama (Reporter) i političkim časopisima (Marksizam u svetu). Feministkinje su pozivane u škole, obdaništa i studentske domove da govore o feminističkim temema i da organizuju okrugle stolove, radio i TV emisije. Feministkinje su se izborile i za pristup u „žensku štampu”. Tako je u „Bazaru”, uticajnom ženskom časopisu, postojala stalna rubrika Sofije Trivunac. U njoj je ona davala feminističke odgovore na pitanja čitateljki. Sofija Trivunac je 1985. osnovala prvi centar za feminističku terapiju u Beogradu. Lepa Mlađenović je pokrenula feminističku grupu „Žena i društvo” 1986. To se može uzeti kao formalan početak radikalnog feminizma u Srbiji.

Srbija je devedesetih godina XX veka bila u ratnom okruženju i ekonomski osiromašena. I pored toga, feministička udruženja su se namnožila kao pečurke posle kiše. Sva se mogu podeliti u četiri grupe. Prvu grupu čine političke organizacije. One su mahom antiratne grupe (Beogradski ženski lobi, Ženska stranka, Ženski parlament, Žene u crnom). Drugu grupu čine orgnizacije za borbu protiv nasilja (SOS, SOS za devojčice, Incest trauma centar, Sigurne ženske kuće). Treću grupu čine različite organizacije za marginalne žene (za lezbijke – Labrys, za izbeglice – Lastavica, za invalitkinje – Iz kruga). Četvrtu grupu čini organizacija feministički orijentisanih obrazovanih žena (Centar za ženske studije).

Kada je 2000. Socijalističku partiju Srbije (SPS) na vlasti zamenila Demokratska opozicija Srbije (DOS) broj ženskih organizacija je ponovo porastao. Razloga za taj porast ima mnogo, ali je osnovni taj što vladajuća elita promoviše feminističke orgnizacije žaleći time da pokaže svoje evripejstvo i liberlaizam. EU finansira mnoge feminističke NVO i pritiska našu vlast da sprovodi ideologiju radikalnog feminizma.

Pri zakonodavnim telima – Skupštini Srbije i Skupštini AP Vojvodine – postoje „Ženske parlamentarne mreže”. One direktno utiču na predlaganje i usvajanje feminističkih zakona.

U Beogradu deluje Autonomni ženski centar, jedno od najjačih uporišta radikalnog feminizma kod nas. On je praktično deo izvršene i zakonodavne vlasti.

Danas u Srbiji ima stotinjak feminističkih organizacija. Nema većeg grada u Srbiji koji nema bar jednu feminističku organizaciju. Isto tako, u skoro svakom većem gradu u Srbiji postoje „Sigurne ženske kuće”.

Pokret za muška prava je slab i neorganizovan. Uglavnom se svodi na ličnu inicijativu pojedinaca. Muškarci ne samo da nisu dobro organizovani, nego nisu još ni svesni svoje obespravljenosti. Prvo što je potrebno jeste to da muškarci postanu svesni da su de iure i de facto u podređenom položaju. Ali malo ko o tome ima ikakvu svest.

 

5. Feminističke propagandne taktike

Radikalni feminizam se propagira na brojne načine. Značajno propagandno sredstvo su mediji: radio, televizija, internet, novine i razne druge publikacije. Propagira se i preko tečajeva koje organizuju razne školske i vladine ustanove. Propagira se i preko izričito feminističkih časopisa. „Feminističke sveske” su namenjene feminističkom aktivizmu, „Ženske studije” feminističkoj teoriji, Pro Femina feminističkom stvaralaštvu, „Temida” pravima žena itd. A koliko ima časopisa koji promovišu isključivo muška prava i muške interese? Nijedan. Za takav pogled na svet ne postoji čak ni naziv. Možda bi maskulinizam bio prikladan izraz? Izraz već postoji u engleskom (masculinism), ali kod nas je praktično nepostojeći.

Feminizam je rigidan u svojim osnovnim postulatima, ali fleksibilan u taktici. Neka feministička udruženja svoje interese vezuju za druge ideologije: pacifizam (antimilitarizam), ekologiju (očuvanje prirodne sredine), sekularizam (odvajanje crkve i države, tj. zabranu održavanja veronauke u školama), homoseksualizam (pokret homoseksualaca i lezbijki) itd. To vezivanje za druge ideologije feminizmu daje gipkost i snagu. Feministkinje su mudre.

U okviru akademskog feminizma postoji čak i pokušaj da se feministički interesi povežu sa vladajućom religijom u srpskom društvu (pravoslavljem). U tom smislu je dr Svenka Savić objavila zbornik „Feministička teologija” (1999). To je kukavičije jaje: pokušaj da se u pravoslavlje i katolicizam ubaci virus feminizma. Ta taktika daje delimične rezultate. Danas se i u verskim krugovima raspravlja o feminizmu i to uglavnom sa simpatijama.

Činjenica da je feminizam prodro čak i u tako konzervativnu ideologiju, kakvo je hrišćanstvo, govori u prilog tezi da se danas nijedan pokret po snazi ne može meriti sa feminizmom. To je nabujala reka koja ruši sve pred sobom. Retki osporavatelji feminizma – poput moje malenkosti – pred njim izgledaju kao David pred Golijatom.

 

6. „Rodne studije”

Radikalni feminizam je deo politike mnogih država, pa i naše. Za one koji sumnjaju u ispravnost te politike, tu su teoretičarke radikalnog feminizma spremne da vas ubede u njegovu ispravnost. Teoretičarke radikalnog feminizma deluju u mnogim obrazovnim institucijama, a posebno u okviru „Rodnih studija” („Gender studies”). Kako su one nastale?

Sredinom sedamdesetih godina XX veka na univerzitetima širom SAD ustanovljuju se programi „Ženskih studija” („Women’s studies”). U nekim slučajevima nazivaju se direktno „Feminističke studije” („Feminist studies”). Pokret „Ženskih studija” („Women’s studies movement”) proširio se svuda po svetu. Feminizam je univerzalni fenomen.

Inicijativa za osnivanje „Ženskih studija” potekla je sa Trećeg jugoslovenskog feminističkog skupa održanog u Beogradu od 30. marta do 1. aprila 1990. Nije prošlo mnogo, a zahtev je realizovan. U Beogradu je 1992. počeo sa radom Centar za ženske studije, istraživanja i komunikaciju. On je s proleća 1992. organizovao „Ženske studije” u formi alternativnih studija. Centar je počeo da izdaje i časopis „Ženske studije”.

Nije prošlo dugo, a te alternativne studije postale su deo univerzitetskih studija. To je bilo moguće i stoga što su predavačice ovih studija bile ujedno i univerzitetske profesorice. „Ženske studije” su počele da se predaju 1993. na Filozofskom fakultetu Beogradskog univerziteta (BU). Predavačice na njima su bile: Anđelka Milić, Marina Blagojević i Žarana Papić.

„Ženske studije” su kasnije preimenovane u „Studije roda i kulture” da bi se izbegao eksplicitno seksistički naziv. Iako je studij preimenovan, njegova suština nije. Osnovna tačka gledišta ostala je feministička.

Sa Beogradskog univerziteta „Studije roda i kulture” proširile su se i na druge naše univerzitete. Na Novosadskom univerzitetu „Studije roda i kulture” postale su 2003. deo magistarskog programa, a 2004. i doktorskog programa.

Na Fakultetu političkih nauka u Beogradu „Studije roda i kulture” postaju 2004. deo specijalističkog programa. Na tom fakultetu magistarski program „Rod i politika” realizuje se od 2006.

Feminističke „Rodne studije” su u mnogim zemljama, pa i u Srbiji, postale deo visokoškolskog obrazovanja. Ali zar to nije diskriminatorno prema muškarcima koji nemaju svoje „Muške studije”?

 

7. Zahtevi radikalnog feminizma

U svojoj biti, moderni srpski feminizam nije liberalni feminizam – feminizam koji se zalaže za „rodnu ravnopravnost”. Taj cilj je srpsko društvo ostvarilo već 1946. Savremeni srpski feminizam je radikalni feminizam, koji u Srbiji – kao i svetu – zahteva privilegovan položaj žena: njihovu nedemokratsku, birokratsku promociju u svim sferama javnog života. Ta politika ima brojne nazive: afirmativna akcija (affirmative action), preferencijalna politika (preferential policy), pozitivna diskriminacija (positive discrimination), osnaživanje (empowerment), rodno budžetiranje (gender budgeting), sistem kvota (quota system) itd. Naziva je mnogo, ali je cilj isti: povećati političku i ekonomsku moć žena. Radikalni feminizam u Srbiji ne zagovaraju male, izolovane grupe borbenih feministkinja. On je sada deo državne politike.

Jedan od načina na koji se to radi jeste uvođenje sistema kvota (quota system). Kvote su uvedene u Republici Srbiji Zakonom o lokalnim izborima (2002) i Zakonom o izmenama i dopunama zakona o izboru narodnih poslanika (25. februara 2004). Oba zakona utvrđuju da na izbornoj listi mora biti najmanje 30% žena i da među svaka 3 kandidata po redosledu na listi mora biti po jedna žena. Sistem kvota je nedemokratski, jer dovodi žene do pozicije moći ne putem demokratskog izbora, već putem biološke datosti. Sistem kvota nije diskriminatoran samo prema muškarcima, već i prema onim ženama koje bi bile izabrane u neko političko telo zahvaljujući svojim talentima, a koje se sada mogu sumnjičiti da su na službenoj poziciji samo zahvaljujući sistemu kvota. Nema mnogo žena koje mogu uživati u pomisli da su „žene-kvote”.

Uopšte uzev, feminizam u svojim analizama svesno previđa biologiju. On nastupa sa pozicija da biološke razlike nisu bitne, i da je skoro svaka razlika između muškaraca i žena plod socijalne konstrukcije. Zato feministkinje i ne govore o polu (biološkim obeležjima), nego o rodu (socijalnim konstrukcijama pola). Socijalni uslovi su svakako važni, ali biološki činioci su takođe važni. U tom smislu, nije primereno koristiti pomodni izraz rod. Bolje je koristiti tradicionalni izraz pol. Dokaza o primarnoj važnosti bioloških (telesnih) činjenica ima na pretek. Uzmimo jedan primer. Iako postoji pozitivna diskriminacija – podstrek da se bave politikom – žene uporno pokazuju otpor prema toj vrsti angažmana. Žene političari su izuzeci koji potvrđuju pravilo – pravilo da su muškarci zainteresovaniji za politiku. Spremniji su da se za nju bore, ali i da zbog nje trpe i ispaštaju. Politika je često opasan posao, ne hobi dokonih.

 

9. 9. Potreba za „Muškim studijama”

Feministkinje insistiraju na tezi da su žene diskriminisane. U izvesnim slučajevima to je zaista tako. Tom tematikom iscrpno se bavi tzv. žrtveni feminizam (victim feminism). Diskriminaciju žena iscrpno analiziraju teoretičarke feminizma, a propagiraju mediji. A da li i muškarci mogu biti diskriminisani? To je intrigantnije i heuristički značajnije pitanje. Došlo je vreme da pored „Ženskih studija” (Women’s studies) dobijemo i „Muške studije” (Men’s studies). U moru feminističkih publikacija, potreban je jedan vox clamantis in deserto koji će iznositi muško viđenje stvari. Ako slušamo samo ono što nam feministkinje kažu, čućemo samo polovinu stvari. Audiatur et altera pars! Feminističke analize su često jednostrane. Realnost je složenija. A istina je da i muškarci imaju svojih problema, često većih nego žene. O muškim problemima ne bavi se nijedna specifična organizacija, nijedan specifičan medij, nijedan specifičan zakon. Pokret koji bi se zalagao za njihove interese kod nas ne postoji. On čak nema ni svoje ime. U SAD on se zove Pokret za oslobođenje muškaraca (Men’s Liberation Movement) ili, alternativo, maskulinizam (masculinism). Ja ga radije nazivam komplementarizmom (complementarianism).

 

10. Zaključak

U malom mestu Bosanski Petrovac osnovan je 1942. Antifašistički front žena. Od tada žene dobijaju sve veće i sve moćnije institucije. Danas ženske interese brani buljuk vladinih i nevladinih organizacija. Štaviše, njihove interese brane univerzitetske „Rodne studije”, a propagiraju i svi mediji. O muškim pravima ne brine se nijedna ustanova, nijedan medij, nijedan studijski program. Ako nam je nekada trebao Antifašistički front žena, čini se da nam danas treba Antifeministiki front muškaraca.

 

Tekst: Vladislav Đorđević

Fotografija: Željko Savić