U samoj blizini banatske granice sa Mađarskom, u selu Đala, od 26. do 28. jula održana je likovna kolonija „Boje i svetlosti Severnog Banata”, koja je po jedanaesti put potvrdila svoje kreativne umetničke aspiracije i okupila umetnike iz zemlje i inostranstva. Sama manifestacija je nastala pre jedne decenije na inicijativu nekoliko članova Udruženja za negovanja umetnosti UNU „Feniks“ Novi Kneževac, koje već više od dvadeset godina ostvaruje svoje umetničke potencijale i odoleva svim promenama. Udruženje „Feniks“ osnovano je 1992. godine od strane posvećenika u kulturi i ljubitelja umetnosti, okupljajući slikare, glumace i pisce da bi vremenom postalo uglavnom orijentisano na slikare i slikarske manifestacije. Njen osnivač Spomenka Maksimović Malbaški je slikarka koja se u ovom umetničkom žanru isticala već u gimnazijskim danima, a njen talenat se potvrdio i kada je primljena na novosadsku Akademiju umetnosti.
Spomenka Maksimović Malbaški
Ali kako su životne okolnosti diktirale u patrijarhalnoj zajednici koja od žene očekuje zanimanje bliže realnosti, svoje želje i umetnički dar je usmerila u pravcu vanakademskog umetničkog stvaralaštva, delujući u svojoj sredini na širenju i promociji umetnosti, kao i povezivanju slikara. Priređivanje likovnih kolonija u organizaciji Udruženja “Feniks” je tako postalo u poslednjih 11 godina jedno od prepoznatljivih aktivnosti i brendova sela Đale, sela na severu Vojvodine, koje je tako povezivalo slikare različitih orijentacija i profila i otvaralo istovremeno pogled na neobične predele Banata, koji su za mnoge slikare i umetnike do tada bili nepoznati i nezamislivi.
Valentina Čizmar, Željko Savić i Spomenka Maksimović Malbaški
U toku prvih godina pokretanja likovnih kolonija, susreti u Đali su bili lokalnog karaktera, okupljajući slikare iz opštine Novi Kneževac i bližeg okruženja (Kanjiže, Banatskog Aranđelova, Mola, Sanada i drugih) da bi već naredne godine kolonija zaživela i kao međunarodna manifestacija, kada su prvi inostrani slikari došli iz Makedonije i Mađarske. Kolonije su se najpre održavale u dvorištu kuće jedne od članica Udruženja da bi u poslednje tri godine bile premeštene u prostor Lovačkog doma, u vreme praznika sela, tj. hramovske slave Sv. Arhangela Gavrila. Opredeljenje da se likovna kolonija održava u vreme prazničnih dana iznedrio se iz ideje da se umetnost i slikarski sadržaji učine dostupnim i vidljivijim za mnogo širi krug ljudi, jer “na dan crkvene slave ovde se okuplja najviše ljudi, oživi promenada i šetališta, a tada dođu i stanovnici koji su se odselili iz ovih krajeva”, kako ističe novinarka Danica Knežev Popov iz Đale. Istovremeno, na dan crkvene slave u ovo naselje na graničnom prelazu samo 500 metara od granice, dolaze i drugi umetnički stvaroci, pre svega iz sveta muzike, pa pored slikarskih sadržaja posetioci, kao i učesnici kolonije, prisustvuju u večernjim satima i đalinskim muzičkim svečanostima, poznatim kao “ĐAMUS”, kada se održava i takmičenja pevača amatera, a svečanosti poseti oko 500 ljubitelja narodne muzike. Svake godine u toku finalne večeri publiku zabavlja i neko od estradnih muzičara, kao što je ove godine publika imala priliku da uživa u muzici Njemanje Stevanovića.
Radovi sa kolonije
Kolonija Udruženja «Feniks» objedinjava sve starosne grupacije pa joj se priključuju i deca, kojoj se na taj način već od malih nogu usađuju kulturne vrednosti i estetski kvaliteti što, kako priča Spomenka Malbaški, bude značajno za njihovo kasnije opredeljenje da se bave slikarstvom. A svake godine, kao i ove, likovnu manifestaciju poseti i najstarija žiteljka Đale, baka Ljubica koja danas ima 94 godine, noseći gospodski damski šešir i tako podsećajući na modni stil karakterističan za početke 20-og veka. Pored profesionalno-umetničkih intencija, banatska slikarska kolonija ostvaruje i humanitarne pretenzije i svrhu, jer sredstva dobijena od prodatih slika nastalih u toku kolonije bivaju donirana za različite humanitarne akcije.
Radovi sa koonije
Takav manir je u skladu sa samim duhom i mentalitetom žitelja Đale, koji nikada ne zaboravljaju da treba da pomažu drugima. Jedna od meštanki sela pripoveda da, iako je to selo sa mnoštvo napuštenih kuće i bez i jedne kafane, u njemu nema ogovaranja, već je akcenat na međusobnom pomaganju, svedočeći svojim pričama da su vrline iskrenosti i čovekoljublja, posvećenost radu, gostoprimstvo i topla reč ono što postoji u srži njihovih životnih vrednosti, ideala i međusobne upućenosti. S druge strane, ako zađemo u istorijsko-kulturne temelje ovoga mesta, saznaćemo da je Đala mesto koje je imalo i lutkarsko pozorište između dva svetska rata i bilo je jedno od deset u bivšoj Jugoslaviji. Tu je postojao i Sokolski dom u čijim je prostorijama vremenom nastala i biblioteka, a koju je pre nekoliko godina posetila i Suzana Mančić, donirajući određeni fond knjiga. Važne ličnosti kojima se ponose žitelji sela Đala ima mnogo, a najčešće se spominju akademik Vasilije Krestić, profesor Lazar Kovačev, glumica Rozalija Levai i drugi.
Deo učesnika sa kolonije
Živopisne kolekcije koje nastaju godinama na likovnim susretima u Đali budu nakon održane manifestacije dostupne za publiku i ljubitelje umetnosti u galeriji Udruženja za negovanje umetnosti “FENIKS” koja se nalazi u centru Novog Kneževca. U okviru udruženja se tokom godine odvijaju i druge aktivnosti – okupljaju se slikari, izlažu slike sa kolonije, otvaraju izložbe, a udruženje svojim članovima takođe obezbeđuje i učešća na raznim kolonijama u zemlji, regionu i inostranstvu. Spomenimo članicu udruženja Oglicu Rajković Pajić, kako priča Spomenka Malbaški, “koja je dobitnica nagrade Zlatna kičica u Brčkom, a postoji niz naših amatera koji su nagrađivani na mnogim manifestacijama, što nam daje za pravo da kažemo da je reč o visokom nivou amaterskog stvaralaštva koje se graniči sa profesionalizmom.“ Radu Udruženja “Feniks” doprinosi, pored mnoštvo članova, i Jelena Malbaški, po profesiji medicinska sestra, ali koja noseći majčin talenat svoje umetničke ideje sprovodi i na platnu i kroz fotografiju. I dok mnogi meštani na svojim platnima oživljavaju duh svoje sredine, prirodne lepote, stare običaje i tradiciju, svojestvene ovom delu nepregledne banatske ravnice, mlada slikarka zalazi i u istorijske aspekte vezano za doseljavanje Srba na ove prostore, kao i značajne događaje iz nacionalne prošlosti. Zbog toga na njenim slikama provejavaju, pored izuzetno isnpirativnih banatskih motiva, i epske teme kao što je prikaz Kosovskog boja i Kosovke devojke, Seoba Srba itd.
Rad Spomenke Maksimović Malbaški
Pored navedenog, postoji još nekoliko specifičnosti likovne kolonije. Naziv ove likovne kolonije – “Boje i svetlosti Severnog Banata” – nije slučajno osmišljen. Zbog toga što se u ovom delu banatske ravnice, koja se naziva i Severnom kapijom Srbije, prožimaju najrazličitije iskre svetlosti i boje, koje stvaraju jedinstven umetnički pogled i estetski doživljaj kod onih koji prvi put osete lepotu ovog područja. Neobično prelamanje svetlosti u ovim krajevima čini da i ovdašnji pejzaži, koje uhvati spretno umetničko oko, budu preliveni nekim specifičnim sjajem koji prenosi duh spokojstva i životvornosti prirode i na umetničko delo koje nastaje. Na mnogim slikama ovogodišnje kolonije primetni su stilizovani fragmenti uhvaćeni u tihoj nepokretnosti prostora, gde su vremenske dimenzije sjedinjene u jedinstvo trenutka. Povratak prirodi kroz umetničku imaginaciju ujedno je pružao inspirisanim umetnicima da iza onoga pojavnog sagledaju i iskre svoje kreativne suštine, usaglašavajući svoje slikarske poteze sa dušom prirode, njenom statikom, ali i dinamikom. Na pojedinim slikama su predstavljeni simbolični i eskpresivno-realistički prikazi scena iz banatskog prirodnog okruženja, gde motivi zrelih bundeva (podsetimo se banatske pesme „Kad se popnem na ludaju, uhvatim se za tulaju“), igra petlova, motivi raskošnih polja suncokreta i maslačaka, novokneževačkih mostova i detalji Tisinog okruženja svedoče o autentičnoj prostornosti i posebnom senzibilitetu Vojvodine.
Rad Spomenke Maksimović Malbaški
U izrazito bogatom i jakom koloritu mnogi učesnici su na svojim platnima izrazili povezanost akustike svetlosti i blagih senki, različite tonalitete i valere u zanimljivoj i maštovitoj kombinatorici boja, koja se kretala i do apstrakne stilizacije. Izražavajući se lirikom i jakom predstavnom imaginacijom, vidljivo je da su ovogodišnji slikari harmonizovali različite umetničke perspektive kroz ulje na platno, akril, crtež i kombinovanim tehnikama, ostvarjući osnovne intencije kolonije sa fokusom na Banat i ono što osvetljava njegova beličasto-zlatna i samragdna lučnonosna svetlost. A specifičnost te svetlosti je što je iznedrena iz ruralnog horizonta života sela Đale, pružajući učesnicima osećaj da stvaraju u blizini nekog drugog, graničnog sveta, između više svetova (Srbije, Mađarske i Rumunije), kao i izvan urbanizovanih područja, oslobođenih ubrzanog ritma savremenog načina života, urbane otuđenosti, gužve i meteža. Jer je Đala selo u opštini Novi Kneževac (na samo četiri kilometara od Srpskog Krstura i 500 metara od mađarske granice), gde živi svega nekoliko stotina gostoprimivih meštana, koji širokog srca primaju sve koji ovde dođu. Upravo iz tog razloga organizatori su uveli koncept da učesnici kolonije, tokom trajanja iste, bivaju smešteni kod svojih domaćina u njihovim porodičnim domaćinstava, što doprinosi uspostavljaju međusobnih prijateljstava i produbljivanju profesionalne saradnje. Svi posetioci koji prvi put dođu iz drugih krajeva Srbije pri dolasku u ovo neobično selo budu inspirisani živopisnim predelima, poljima suncokreta, rekom Tisom i pričom o tiskom cvetu te tako postaju duhovno bogatiji za jednu novu priču, novo iskustvo, nova poznanstva, ponevši sa sobom inspiraciju za svoje novo stvaralaštvo.
Radovi sa prethodnih kolonija
Gledano u celini, banatska umetnička kolonija svake godine doprinosi sve većem umrežavanju umetnika iz različitih područja i afirmaciji kulturnih vrednosti Banata kroz vizuelnu umetnost, ali doprinosi i afirmaciji ukupne kulturno-umetničke scene Vojvodine, kao multikulturalno orijentisane sredine. Ona ujedno afirmiše i ideale i stil života koji Srbi sa ovih teritorija baštine još od 14. veka kada se selo Đala prvi put spominje u rukopisima. O selu Đali je ove godine objavljena i monografija, istoriografski prikaz «Selo Đala severna kapija Srbije», koji čitaoce detaljno upoznaje sa istorijom i životom stanovnika ovog dela Banata, autora Miomira Filipovića Fiće (dugogodišnji novinar Dnevnika), u izdanju Kulturno-prosvetne zajednice Srbije i Mesne zajednice Đale. Knjiga osvetljava period dolaska Huna u Banat, period austro-ugarske vladavine, ulogu srpskog naroda u revoluciji 1848. godine, srpske despote na tlu Banata, seosku crkvu i školu, kao i poznate ličnosti rodom iz Đale.
Radovan Uverić i Jelena Malbaški
Gradonačelnik opštine Novi Kneževac dr Radovan Uverić takođe je prisustvovao i podržao ovu 11. likovnu koloniju Udruženja „Feniks“, uputivši pohvalne reči organizaciji i svim ljudima koji su bili angažovani u danima manifestacije. A načelnica opštinske uprave Marija Matejin je prisustvoala manifestaciji i kao učesnica, pa je svojim slikarskim anganžmanom doprinela ovogodišnjoj likovnoj koloniji i u pogledu na umetničke aspiracije. Manifestacija je održana pod pokroviteljstvom lokalne samouprave, mesne zajednice Đala, lovačkog udruženja Đala, kao i uz podršku lokalnog stanovništva. Na kraju manifestacije podeljene su i zahvalnice svim učesnicima i upućen poziv da slikari učestvuju i narednih godina.
Izvor: TV Ars Medija
Fotografije: Željko Savić
Tekst: Valentina Čizmar