O SAVI MRKALJU – FILOLOGU, PATNIKU, PJESNIKU
Prof. dr Dušan Ivanić, nedavno je održao predavanje pod nazivom SAVA MRKALJ – FILOLOG, PATNIK, PJESNIK, u organizaciji Matice srpske i Zavičajnog udruženja „Sava Mrkalj”, u Svečanoj sali Matice srpske u okviru manifestacije „Jesen Krajine u Matici srpskoj”.
Ovo je bio povod da razgovaramo sa našim gostom prof. dr Dušanom Ivanićem o radu Save Mrkalja i reformi srpskog pisma ćirilice.
Sava Mrkalj (Gornja Krajina, 1783 — Beč, 1833) bio je srpski učitelj, pesnik i filolog. Vladao je latinskim, nemačkim, francuskim jezikom, služio se grčkim i hebrejskim, a poznavao je italijanski i mađarski. 1810. godine objavio je svoju raspravu pod nazivom Salo debelog jera libo azbukoprotres, u kojoj se zalagao za reformu srpskog jezika i pravopisa.
Mrkalj je reformu srpske ćirilice, izvršio 1810. godine. Ovu reformisanu srpsku azbuku Vuk Karadžić je prihvatio i u dva maha ju je usavršavao (1814. i 1818. g.) dovevši tako srpsku ćirilicu do njenog punog savršenstva.
Ž.S. Poštovani profesore dr Dušane Ivaniću molim Vas da našim čitaocima približite rad Save Mrkalja sa aspekta njegove saradnje sa Vukom Karadžićem, šta je najznačajnije za srpsko pismo i jezik uradio Sava Mrkalj, a šta Vuk Karadžić? Kako je izgledala njihova saradnja?
D.I. Ono što je najvažnije, Vuk Karadžić je prihvatio Mrkaljevu reformu srpskoga pisma kao najbolju za srpski jezik i to je priznao u svojoj Pismenici. Njih dvojica se znaju još iz budimpeštanskog perioda Mrkaljevog školovanja. Kasnije su održavali veze, iako je Mrkalj živeo u različitim sredinama. Na kraju Mrkaljevog života, Vuk je bio jedini koji je uspio da ga posjeti u duševnoj bečkoj bolnici. Zahvaljujući Vuku i vezi između njih, ostao je jedan od najboljih delova Mrkaljevog opusa. Njegov pjesnički i polemički dio. Vuk ima ogromne zasluge za očuvanje i unapređenje Mrkaljevoga dela.
Ž.S. Kada govorimo o Vukovoj reformi pisma, koliko je Vuk napravio izmena u svom bukvaru u odnosu na Mrkaljevu reformu?
D.I. On je grafički doveo do kraja Mrkaljevu reformu. Vuk je slova, koja je Mrkalj predlagao da ne budu digramna (dvoslovna: dь, lь, nь, tь), proveo u svoj Srpski rječnik (1818) kao jednoslovna (đ, lj, nj, ć).
Ž.S. Vi ste u Vašem predavanju pominjali da je Sava Mrkalj neko vreme bio zanemaren u naučnim krugovima, šta je presudno uticalo da njegov rad ponovo postane aktuelan?
D.I. Nikada se nije gubila iz vida njegova uloga u reformi srpskoga pravopisa, to je uvek bilo priznavano, ali to samo po sebi nije izazivalo veliku pažnju. Najvažnija stvar oko njegove nove afirmacije je njegovo pjesničko djelo koje je pronađeno tek 1959. godine zaslugom Vladana Nedića. Tek tada se vidjelo koliko je Mrkaljev pjesnički glas moderan i autentičan.
Ž.S. Ono što je manje poznato srpskoj javnosti, da prvi srpski bukvar nije napisao Vuk ni Mrkalj, da li nam možete nešto reći o srpskim bukvarima koji je napisao Inok Sava 1597. godine, štampan u Veneciji?
Zatim Savinski bukvar koji ima 41. stranicu i preko 400 slika, štampan u Rusiji 1694. godine. Ima li neka veza ovih bukvara sa Mrkaljevim i Vukovim radom? Šta nam možete reći o tome?
D.I. O vezi Mrkaljeve reforme ćirilice (Mrkalj nije sastavljao bukvare) i ovih bukvara, ne može biti riječi, oni su otkriveni tek kasnije. (To vrijedi i za Vukov Bukvar.) Međutim, slova su u bukvaru Inoka Save ista kao i u crkvenoslovenskoj azbuci Mrkaljevog vremena. Nije bilo lako da se prekine s takvom tradicijom, i Mrkalja je reforma njenog tvorca odvela u veliko stradalništvo, ali je ubrzala usvajanje pisma koje odgovara srpskom narodnom jeziku.
Mrkalj, Sava – Salo debeloga jera libo azbukoprotres – link
Izvor: TV Ars Medija
Tekst i fotografije pripremio Željko Savić ( Udruženje Ćirilica Novi Sad)