U razgovoru sa profesorom Zdravkom Malbašom, doktorom jugoslovenske i opšte književnosti, u ovom intervjuu posvetili smo pažnju, glavnim dominantama srpskog nacionalnog identiteta, ćirilici, jeziku, veri, pravoslavlju i istorijskim artefaktima koji svedoče taj identitet od momenta nastanka srpske države.
Ž.S.: Poštovani profesore Malbaša,
Da li je vera i religija osnovni elemenat u određivanju dimenzije nacionalnog identiteta?
Z.M.: Odmah u početku želim istaći da je vera i religija osnovni elemenat u određivanju dimenzije nacionalnog identiteta jer je vera ta koja nas prati i prepoznaje kao svoje delo i tvorca te iste države. Pitanje identiteta je presudno za opstanak države i njeno pozicioniranje u svetu. Dok imamo živ jezik, autonoman i autohton, dok imamo verski entitet u kojem nas svet prepoznaje kao Srbe Pravoslavce a veru njihovu kao Pravoslavlje, dok imamo čvrstu instituciju te duhovne i verske vertikale u Srpskoj pravoslavnoj crkvi koja ima svoju postojanost, filozofiju, moral i istorijsko određenje u Svetosavlju, dotle će srpski nacionalni identitet biti nosilac sveukupnog srpskog kulturnog bića.
Ž.S.: Danas se često govori da nam ugrožavaju i urušavaju nacionalni identitet u poslednja dva veka. Šta su uzroci i koji su vinovnici tog procesa?
Z.M.: Kao prvo ugrožen je opštim globalnim identitetom i sukobima u njemu koji su etnički, kulturni, teritorijalni, ekonomski i politički. Sve to prevazilazi objektivne faktore (jezik, religiju i teritoriju). Naravno tu su i subjektivni faktori. Zajedničko poreklo, istorija, sećanje, mitovi, simboli o čemu govori Raduški u svom delu 2018. godine. Tu je prepoznat i uzrok isturanja nacionalizma kao identitetskog mita i to je direktno narušavanje identiteta i odvija se u senci politike. Religija i nacija po (Šaranoviću 2014.,110) su često na istoj liniji identitetskog određenja stvarajući kolektivni identitet. Vera u spoljašnju silu, mitologija, simboli, praznici, harizmatske ličnosti, rituali. Na taj način religija utiče na stvaranje jakog nacionalnog identiteta a ovaj tip identiteta zamenjuje i glavnu kariku religiju u održanju identiteta države. Religija je, dakle, ključni element identiteta koja je stvorila nacije i ljudi se određuju i identifikuju na osnovu religije. Srbi se određuju prema Pravoslavlju, Bošnjaci prema Islamu, Hrvati prema Katoličanstvu (Jevtić 2008,150)
Ž.S.: Po čemu onda profesore određujemo osnovne aspekte srpskog nacionalnog identiteta ?
Z.M.: Sa aspekta glavnih poluga i nosioca tog identiteta: jezika, ćirilice, teritorije, kulturnog bića jednog naroda, srpskog Svetosavlja, kosovske epopeje i tragike kosovskog mita i epopeje. Zato je Svetosavlje jedina duhovna vertikala koja ima identitetski kontinuitet uz činjenicu da je glavna institucionalna okosnica u toj vertikali Srpska pravoslavna crkva. Elemenat državnog suvereniteta je vrlo važan stub nacionalnog identiteta (Mitrović 2016, 60).
Ž.S.: Vratićemo se na pitanje pisma i jezika. Kakav je današnji odnos prema narušavanju srpskog identiteta?
Z.M.: Atak na glavne međaše identiteta su napadi, otimanja, svojatanja, krađa srpskog pisma ćirilice i jezika srpskog. Tu se posebno kidiše na dominantu našeg identiteta na istoriju kao i nacionalno prekomponovanje Srpske pravoslavne crkve i Srba uopšte. Ruše nam izvornost, autokefalnost i svojataju kao svoje Pravoslavne crkve, kao hrvatsku ćirilicu, kao izmišljenu bosančicu i bosanski ili bošnjački jezik. Tako u Crnoj Gori, koja ne može da odredi svoj identitet u vezi sa ovim pitanjima. Da bi se prepoznala u svetu kao čista nacija, poseže za onim što je srpsko, prisvajajući jezik i ćirilicu za svoje identitetske atribute dodajući tu i instituciju SPC, podrivajući temelje Svetosavlja koje veže 8 vekova unazad uz sebe i naciju i državu kao svoje tvorevine. To je očigledno narušavanje srpskog nacionalnog identiteta. Pokidali su zajednički identitet a kroz istoriju njihova plemenska prepoznavanja nikad nisu stvorila nešto što bi mogao da bude identitet Crne Gore van Srbije i Srba i van pravoslavlja i SPC.
Ž.S.: Kakva je situacija u drugim zemljama bivše nam zajedničke države?
Z.M.: U Makedoniji je zamrla komponenta Svetosavlja i svest o njihovoj SPC. Oni su u Makedoniji totalno rasrbljeni i do te mere asimilovani u Makedonce da se više i ne osećaju kao Srbi niti imaju svest da je SPC i njihova crkva. S toga je opravdan čin patrijarha i Sinoda da se upravo tim Srbima – Makedoncima da nešto što je institucija Makedonska pravoslavna crkva kako bi se bar na taj način počeli osećati kao Srbi. U Bosni i Hrvatskoj toleriše se samo Bosanska pravoslavna crkva, Hrvatska pravoslavna crkva, postoje samo bosanski Srbi i Srbi katolici, što je pogrešno i neprihvatljivo.
Ž.S.: Možete li malo više da rasvetlite situaciju u BiH i na koji način se tamo narušava srpski nacionalni identitet?
Z.M.: U BiH je to toliko očito, drsko, preteće i neodgovorno dugi niz decenija da je sadašnjem trenutku postalo izazov miru i dobrim odnosima i po cenu ratnih sukoba. Oni u BiH u liku Bošnjaka u svojoj stvorenoj mitomaniji otimaju, kao i Hrvati, sve krivotvoreći i sprovodeći neodgovornu reviziju istorije. Oni kradu sve što je istorija kao nauka odredila kao jedinstveni deo srpskog kulturnog i civilizacijskog nasleđa i bića srpskog naroda. Prva dominanta našeg identiteta je srpsko pismo Ćirilica, potom jezik, istorijska artefakta, važni istorijski događaji, svi kraljevi, carevi, banovi i vojvode, svi harizmatični likovi, svi naučni, kulturni autoriteti kao i autoriteti iz svih ostalih oblasti. Hrvati slepo i drsko svojataju Ruđera Boškovića, Teslu, Milankovića i mnoge važne ličnosti sve ih dovodeći u ravan „hrvatskog porijekla” Bošnjaci u ravan bošnjačkog fundamentalizma kao sukcesora neke njihove Bosne a sve na uštrb nekritičkog i neznalačkog prisvajanja kao elemente stvaranja nekog njihovog bošnjačkog identiteta. Srbi u Republici Srpskoj su zaokružili i stvorili svoj nov nacionalni identitet koji je u punoj simbiozi sa identitetom države Srbije. Federacija Bošnjaka i Hrvata je magla u kojoj se ne vidi nijedna identitetska vrednost ni po pitanju etničke i religijske, demografske, sociološke i kulturološke vizije. Oni nemaju nikakav identitet već samo entitet. Zajednička država BiH nema jedinstven nacionalni identitet ni u jednom segmentu. U svom entitetu zvan Federacija egzistira nepostojeći narod Bošnjaci, nepostojeće pismo bosančica, nepostojeći bošnjački ili bosanski jezik. Bošnjaci, po ekskluzivi Rezolucije „93”, nemaju ništa što je državotvorno. Oni po Dejtonskom ustavu nemaju ni teritoriju dovoljno veliku da bi od nje stvorili državu a kamoli u takvoj teritoriji da imaju pismo, jezik, istoriju a da je njihovo, prepoznatljivo i autohtono bošnjačko pa kidisanjem na srpske dominante, srpskog identiteta pribegavaju reviziji, lažima, krivotvorenjima i falsifikatima. Uz njihovu fundamentalističku, mladotursku filozofiju ne ide ogroman korpus Muslimana nostalgičara za Titovom Bosnom koji zagovaraju muslimanstvo, građansku i sekularnu i demokratsku državu ali sa oznakama kalifata i volje njihove većine kojom bi sutra mogli da manipulišu sa tim građanima BiH. Ova bošnjačka Bosna i nepostojeći Bošnjaci nastoje da budu sukcesori nad čitavim srpskim kulturnim i istorijskim nasleđem. Za to im trebaju glavne poluge država i državnost, jezik, istorija, pismo i teritorija što oni nikad neće ostvariti u BiH barem ne u onom vidu i obliku kako je to slučaj sa Republikom Srpskom.
Ž.S.: Objasnite kako na temelju prisvajanja glavnih artefakata srpskog identiteta oni pokušavaju da stvore bošnjačku državu i sve one elemente koje nemaju da bi stvorili takav identitet?
Z.M.: Najočigledniji primer za to jeste kako Bošnjaci i Muslimani uopšte zloupotrebljavaju najvažniji, najstariji diplomatski dokument kod svih južnoslovenskih naroda i država, Povelju Kulina bana iz 1189. godine. Kulinova povelja počinje invokacijom: „U ime oca i sina i duha svetoga ja ban bosanski kulin prisezaju tebja kneže Krvašu i vsem građam Dubrovčam…”sama ta rečenica „Ban bosanski Kulin” je sa tolikom histerijom dignuta na rang efekcije da su je progoglasili za ličnu kartu Bosne, za rodni list Bosne, za temelj državnosti samostalne Bosne, da je to postalo banalno i degutantno. Drskost i neznanje idu do te mere da Kulina proglašavaju za Bošnjaka, tadašnje pismo za bosančicu, tadašnji jezik za Bošnjački jezik ne vodeći računa da je od Kulina pa do pojave prvog islamiziranog Srbina, dakle Muslimana Bošnjaka trebalo da prođe čitavih 374 godine
Ž.S.: Koji su onda razlozi da oni poriču islamizaciju pravoslavaca i čime objašnjavaju to bošnjaštvo?
Z.M.: Oni se pre svega kriju iza termina „dobri Bošnjani”. Za njih su dobri Bošnjani rodonačelnici Bošnjaka a u toj niti oni su potomci preslovenskih plemena i naroda Ilira, Japoda, Mezeja, Avara i svih „vragova”, samo da bi naterali Bošnjake i sve Muslimane da veruju u istinu da su na Islam prešli upravo ti njihovi davni preci i rodonačelnici i da su oni polovinom 15. veka silom islamizirani a nikako da su islamizirani pravoslavci Bosne i drugih krajeva. Zato su oni u slepom njihovom rasrbljavanju zloupotrebili i ovaj naziv „dobri Bošnjani”.
Ž.S.: Recite nam nešto više o tome ko su dobri Bošnjani i da li su oni zaista postojali pod tim nazivom?
Termin „dobri Bošnjani” je zaista postojao ali odmah da naglasim da se on nikako i nikad nije mogao dovoditi u vezu sa pojmom Bošnjaci, pa čak ni sa pojmom Bosanci ili sa nazivom Bošnjani. Nazivi Bošnjaci i Bošnjani nisu ništa drugo do sinonimi koji određuju i ukazuju na pripadnike onih ljudi koji žive u Bosni. To su uvek bila dva ravnopravna i arhaična naziva za one koji geografski žive u državi koja se zove Bosna. Svojevremeno je i Ilija Garašanin (1840) pisao da u Bosni žive „Bošnjaci pravoslavne veroispovesti, Bošnjaci katoličke veroispovesti i Muslimani islamske veroispovesti”. Te iste „Bošnjake” nazivali su u isto vreme kao Bošnjani i drugih značenja nije bilo niti ikakve veze u korenima leksike drugih jezika (ugarskog ili turskog) jezika. Dakle sinonimi koji označavaju geografsko poreklo onih koji žive u Bosni.
Današnjim Bošnjacima je trebala jedna drugačija platforma koja ima političku i ideološku potku pa su izdvajajući svoju posebnost koja se ogleda u tvrdnjama da su samo potomci dalekih ilirskih ili bogumilskih skupina koji su u datom trenutku posle 1463. godine islamizirani. Oni ne priznaju drugu vrstu islamizacije i potiru svaku pomisao da su potomci islamiziranih pravoslavaca u Bosni. Kako bi podvukli nasušnu potrebu da posle ratova devedesetih godina imaju i ostvare svoj nacionalni identitet posegli su za tuđim, za srpskim nasleđem kako bi istakli tu svoju ekskluzivnu posebnost definisanu u Rezoluciji „93” po kojoj se Bošnjaci isturaju na prvo mesto u ime svih Muslimana. Za to im je trebao dobar simbol koji sa njima nema nikakve veze a to je da su današnji Bošnjaci poreklom od tzv „dobrih Bošnjana”. Pitate me ko su „dobri Bošnjani”? Taj termin se pojavljivao u instituciji hrišćanske, dualističke, patarenske ili samostalne crkve bosanske još iz Kulinovog vremena a i u kasnijim vekovima. Taj termin „dobri Bošnjani” ide uz institut starešine Crkve bosanske uz Dida ili Đeda. Did Crkve Bosanske, se redovno, kao starešina te crkve pojavljivao u momentima kada bosanski kralj daruje ili potvrđuje vlasništvo nad ranije darovanim selima i posedima vlastelinu. Tada je na čin pisanja i izdavanja takve povelje darovnice dolazio obavezno i Did Crkve bosanske sa svojih „Duma na desente „dobrih Bošnjana”. Pojavljivali su se kako bi bili svedoci jezive zakletve vladara i vlastelina i svih svedoka kao garanti. „Ko je ovo pritvorio i preinačio proklet da je Gospodom Bogom, Sinom i Duhom Svetim. Krva na njega, na njegovu decu, bratučad i na sve njihove potonje i ine”. Ti Didovi imenovani su svakih 14 godina i sva danas poznata njihova imena su čista stara srpska imena, svih do jednoga. U najbukvalnijem prevodu termin Dobri Bošnjani treba prevoditi i shvatiti da su to dobri ljudi, viđeni ljudi, pošteni ljudi, takoreći porota uglednih pripadnika Crkve kojima se verovalo. I danas imamo u nekim krajevima te dobre ili viđene ljude koji su mirili posvađane sugrađane i rešavali njihove akutne probleme. Dakle, današnji Bošnjaci su ovaj termin frizirali, falsifikovali, izvršili lažnu reviziju istorijske istine kako bi preko „dobrih Bošnjana” doveli sebe kao potomke u vezu sa njihovim rodonačelnicima poreklom iz ilirskih i drugih skupina. Na taj način oni i danas uporno kuju tu nategnutu tezu kako bi zaživeo njihov bošnjački identitet koji nemaju kao što nemaju tu identitetsku težinu ni izmišljeni bošnjački jezik ili Bošnjački narod. To je uporna krađa i atak na tekovinu srpskog nacionalnog identiteta.
Ž.S.: Možete li nam u najkraćem reći nešto novo u vezi sa Poveljom bosanskog bana Kulina iz 1189. godine?
Z.M.: Današnja istoriografija, kao i ona od 1840. godine u kontinuitetu stoji na stanovištu da se original te povelje nalazi na Odeljenju za slavistiku pri Ruskoj Akademiji nauka. Ona je od strane agencije FANO u ruskoj Federaciji proglašena za drugi po važnosti dokument u čitavoj Rusiji. Nažalost, u Akademiji nauka njihove Federacije jako malo se zna o sudbini ove povelje. I ono što njihov vrhunski stručnjak koji bdije nad ovim srpskim artefaktom Marija Korogodina ne zna ni za jednu istinitu istorijsku činjnicu o toj povelji. Oni, kao čitava bošnjačka, hrvatska, srpska i ostale istorije ponavljaju istu mantru da je Kulinovu povelju, posle požara u Dubrovačkom arhivu na pijaci kupio ruski konzul Jeremija Gagić i da ju je 1858. godine lično odneo na poklon ruskom caru. Korogodina piše da je Povelja dospela u Rusiju 1858. godine, da je prepisana u Dubrovačkom arhivu 1830., da je ukradena od strane Đorđa Nikolajevića koji ju je prepisivao u Arhivu. Sve su ovo kardinalne neistine. Te priče drže se i danas Hrvati i ravnatelji Dubrovačkog arhiva gde se nalaze još dva prepisa ove povelje. Tu priču o pijaci i kupovini izmislio je konzul Gagić i pismom o tom slučaju pisao Pavlu Šafariku u Novi Sad 14. aprila 1832. godine da je kod njega original povelja. Na tu laž nasedaju svi i do danas. Za to pismo prvi put se čulo i za tu priču o povelji na pijaci saznalo se tek 1886. godine kada je Konstantin Jireček u RAD-u objavio polemički članak Jedno pismo Jeremije Gagića i devet pisama Vuka Karadžića. Veliki srpski istoričar je takođe naseo na tu priču pa je u svojoj Istoriji srednjeg veka napisao da Gagićeva priča jeste lažna jer on zna da se ta povelja 1832. godine nalazila na prepisivanju u Dubrovačkom arhivu 1832, godine, pa nije mogla da bude 1817. da bude u Gagićevom vlasništvu. I Ljuba Stojanović nije znao pravu istinu jer na prepisivanju nije bio original povelje već stariji prepis. Original i koncept povelje nisu u vreme požara u Kneževom Dvoru i Arhivu ni bili u Arhivu već se original i koncept povelje čuvao u depou crkve Santa Maria Majoris. Tu ih je pokupio arhivar Luka Ćurlica i sklonio kod sebe tako da do današnjeg dana niko nije video taj original niti zna gde se nalazi. Velika i prava drama je u vezi sa sudbinom ovog najznačajnijeg i najstarijeg diplomatskog artefakta. Sve je sa validnim dokazima i i proverljivim izvorima objašnjeno u mojoj knjizi, u izdanju Prometeja (2019) koja nosi naslov Prvi srpski Codex-Diplomaticus. Kroz ovu novu istinu odbranjen je glavni stub na koji se naslanja srpski nacionalni identitet a to je pismo ćirilica i starosrpski jezik. Identitet se brani naučnom i istorijskom istinom. Time se u odbranu stavlja i značaj ovog artefakta kad je u pitanju srpski jezik i istorija.
Ako dozvolite ovaj intervju bih završio jednom metaforom da je srpski nacionalni identitet jedno čvrsto i jako stablo. Jako je onoliko koliko su mu duboki koreni. Bočne grane tog identiteta nisu pojednako razvijene ali su jake onoliko koliko su im stari ti koreni. U nekim vekovima naš identitet nije zaživeo ni u vizantijskom svetu, ni u toku vekovnog ropstva, ni u vreme komunizma. Zaživeo je punim romantizmom i nacionalnom katarzom u vreme prve srpske revolucije za vreme Prvog i Drugog srpskog ustanka. Ipak mi smo srećan narod jer kroz zadnjih 9 vekova naša duhovna vertikala vera i pravoslavlje u duhovnom imperativu Svetosavlja, stoji kao svetionik da srpsko lutanje ne bude kroz trnovit put već osvetljena staza kojom hodimo znajući ko smo, od kad smo i kuda idemo.
Izvor: TV Ars Medija
Razgovor za TV Ars Mediju pripremila redakcija: „Ćirilica, Novi Sad”.