U Zbirci strane umetnosti Muzeja grada Novog Sada, od 22. decembra 2016. godine biće postavljena izložba pod nazivom Novosadski fotografski ateljei (1854–1914.), autorke Ivane Jovanović-Gudurić.
Na izložbi će biti prdstavljen rad 14 najuticajnijih fotografa koji su posedovali ateljee u centru Novog Sada u drugoj polovini 19. i početkom 20. veka.
Svečano otvaranje izložbe je 22. decembra u 19 časova u Zbirci strane umetnosti, Dunavska ulica 29, Novi Sad. Izložbu će otvoriti Borivoj Mirosavljević, novinar i majstor fotografije.
Postavku čini više od 400 originalnih fotografija iz Fonda Muzeja koje svedoče o tehničkom i estetskom razvoj portretne fotografije u 19. veku.
Takođe ova vrsta fotogrfija pokazuje i mnoge elemnete materijalne i socijalne kulture toga vremena. Izložba će posetioce odvesti u vreme kada je odlazak kod fotografa bio poseban trenutak u životu pojednica i čitave porodice, kada su se oblačile najlepše haljine i odela, stavljali šeširi i različiti modni dodaci. Fotografski majstori načinili su brojne portrete različitih generacija novosađanki i novosađana koji su kroz ovu vrstu fotografija potvrđivli svoj novostečeni status pripadnika građanske klase. Izabrane fotografije prate tekstovi o uzbudljivim životima i poslovnim karijerama samih fotografa, kao i oglasi iz tadašnje štampe kroz koje su reklamirali svoje usluge.
Novosadski fotografski ateljei (1854–1914)
Novi Sad u drugu polovinu 19. veka, nakon revolucije 1849. godine, ulazi razrušen, spaljen, sa stanovništvom čiji se broj smanjio skoro na trećinu Početkom pedesetih godina počinje njegova intenzivna obnova i izgradnja. U centralnom gradskom jezgru, zidaju se jednospratne kuće s lokalima u prizemlju i građanskim stanovima na spratu. U gradu ponovo oživljava trgovina, gradska pijaca, zanatstvo, a polako se aktivira i društveni život. Razvoj saobraćaja, rane industrije, poljoprivrede, trgovine i zanatstva postaće ključni faktor i ekonomskog razvoja i modernizacije Novog Sada u drugoj polovini 19. veka.
Formira se građanska klasa koja svoj novi životni stil gradi pre svega pod jakim uticajem srednjoevropskih gradskih centara. Ovaj uticaj odraziće se na različite segmente života – od uređenja enterijera, oblačenja, do obrazovanja i stvaranjanovihobičaja i kulturnihpraksi.Naposlednjimstranamadnevnihlistova i godišnjih kalendara sve je više reklamnih oglasa. Njihova pojava, odnosno široka upotreba odraz je jačanja građanskog društva, koje je podrazumevalo otvorenost prema javnosti i distribuciju informacija. Kroz taj vid reklamiranja trgovci su nudili najrazličitiju inostranu robu, a zanatlije svoje usluge. Među njima se od sredine pedesetih godina počinju pojavljivati i oglasi prvih fotografa koji pristižu u grad.
Nakon povremenih poseta putujućih fotografa, prvi stalni atelje u Novom Sadu otvorio je Georgije (Đorđe) Knežević 1854. godine, čime počinje istorija fotografske delatnosti na ovom urbanom prostoru. Već na samom početku sedme decenije 19. veka, Knežević dobija i prve konkurente. Bili su to Stefan Vulpe, Ignjat Rajs, a nešto kasnije Ignjac Funk i Julijus Štern. Ateljei nekih od pomenutih fotografa bili su aktivni sve do sredine osme decenije, a njihov doprinos razvoju jedne nove društvene i kulturne prakse od neprocenjive je važnosti za kulturnu istoriju Novog Sada. Uvidom u portretne fotografije nastale u prvim novosadskim ateljeima uočava se jasno prisustvo tako zvanog Dizderijevog načina snimanja, koji je bio opšte prihvaćen u Evropi do sredine osme decenije 19. veka. Pored prvih fotografskih portreta Novosađana, ovi fotografi su izveli i pionirska snimanja van ateljea.
Jovan Rehnicer, jedan od najplodotvornijih novosadskih fotografa, počinje rad 1874. godine, a njegov atelje u zgradi Matice srpske na Glavnoj pijaci biće aktivan narednih dvadeset godina.
Na samom početku devete decenije svoj prvi fotografski atelje otvara Josif Singer, koji kasnije dobija titulu kraljevskog fotografa. On je ostao upamćen kao vrsni portretista i autor prvih razglednica s novosadskim motivima. U to vreme u gradu rade i fotografi Rajman i Grujić, koji se potpisuju kao naslednici Jovana Rehnicera.
Izvesno vreme ovde su boravili i „kraljevski srpski fotograf“ Vasa Danilović i Franc Regecki, koji će osamdesetih godina postati čuveni beogradski fotografi. Krajem 19. Veka rad počinje Dezider Vajda, koji je, uz Rehnicera i Singera, svakako bio jedan od najznačajnijih „fotografa novosadskog građanstva“. Sam početak 20. Veka obeležiće rad Ivana Stojkovića, koji je bio vlasnik prvog namenski građenog fotografskog ateljea u Novom Sadu. Prateći trendove u razvoju fotografije u evropskim ateljeima poslednjih decenija 19. veka, ovi novosadski fotografi uvode izvesne novine u načinu rada. Scenografije i rekviziti prilikom snimanja postaju raznovrsniji i raskošniji, krupni plan dominira na portretima, a dolazi i do pojave novih formata. Fotografski majstori sve više snimaju van ateljea, ostavljajući tako iza sebe vizuelna svedočanstva važnih događaja iz lokalne istorije.
Portretna fotografija u 19. veku
Popularizaciji fotografskog portretisanja, koja će započeti šezdesetih godina 19. veka, pre svega je doprineo izum poznatog francuskog fotografa Andrea Adolfa Dizderija (André Adolphe Disdéri). Za njega bi se moglo reći da je uveo radikalan preokret u fotografskom zanatu, i da je jedan aspekt razvoja fotografije nepovratno preusmerio ka domenu masovne kulture. Do tada su fotografije zbog svoje visoke cene bile dostupne samo pripadnicima bogatijih slojeva društva, što je rezultiralo malobrojnom klijentelom u fotografskim ateljeima. Godine 1854, Dizderi konstruiše kameru sa četiri sočiva, koja je istovremeno mogla da proizvede osam različito komponovanih portreta. Fotografija (kontakt kopija) obrezivala se na dimenzije 8,5 h 5,5 cm, a zatim kaširala na kartonsku podlogu veličine približno 10 h 6 cm. Zbog veličine koja je odgovarala posetnici, novi tip fotografskog portreta nazvan je carte de visite. Dizderijev patent obezbedio je fotografiji masovnu proizvodnju, čije je opravdanje bilo isključivo u nivou ekonomskih zakonitosti – cena osam ili dvanaest fotografija postaje niža od cene jedne fotografije većeg foramata.
Pravac ka masovnoj proizvodnji fotografije potvrđen je 1855. godine na Velikoj industrijskoj izložbi održanoj u Parizu. Nosioci njenog daljeg razvoja i širenja bili su pripadnici društva koji u 19. veku, postepeno ulaze u svet blagostanja, dokolice i potrošnje.
Imperativ želje za postizanjem reprezentativnosti bitno je uticao na estetiku fotografskog portreta. Najčešće se koristi „cela figura“ jer je kroz nju dolazio do izražaja reprezentativni momenat, kako modela, tako i ateljea. Poziranje modela je takođe bilo krajnje konvencionalno i tipizirano. Cilj je bio da osoba bude predstavljena kao pravi predstavnik svoje društvene klase, bez individualnih osobenosti i uz odsustvo emocija. U želji da se što više udovolji klijentima, fotografi počinju sve više da koriste retuš.
Krajem šezdesetih godina 19. veka, kada je reč o opremi ateljea, u modu ulazi oslikana pozadina, koja je trebalo da dočara neki prirodni ambijent ili prostor raskošnih salona. Uz ovakve pozadine u ateljee se uvode i luksuzniji rekviziti, poput fotelja, stočića, komoda različitih stilova.
Portretna fotografija dolazi do izražaja i kao jedno od glavnih sredstava vizuelizacije novog porodičnog koncepta u drugoj polovini 19. veka. Prve fotografije podrazumevale su dvojne portrete bračnih parova, portrete nuklearnih porodica ili samo dece. Upravo je to razlog što se tim fotografijama, kao i albumima nastalim tokom 19. veka, često dodaje predznak porodični.
Autor teksta: Ivana Jovanović-Gudurić, etnolog-antropolog, viši kustos
MSc Danica Ivančević, Direktor
Izvor: Muzej grada Novog Sada